Κοινωνία Πολιτών και Εκσυγχρονισμός
Το «κενό νοήματος» που έχει ενσκήψει στην καρδιά της πολιτικής στις σύγχρονες δημοκρατίες είναι πλέον κοινός τόπος και συχνά ορατό δια γυμνού οφθαλμού στην καθημερινότητα των πολιτών.
Στο μικροεπίπεδο των ατόμων έχει οδηγήσει στην ραγδαία ανάπτυξη ενός επιθετικού ατομικισμού – κάτι ριζικά διαφορετικό από την δημιουργική ατομικότητα του πολίτη – που προωθεί την ιδιωτική αναζήτηση νοήματος στην φρενήρη κατανάλωση, στον κυνισμό και συχνά στον ανορθολογισμό. Στο συλλογικό επίπεδο φαίνεται, εν μέρει τουλάχιστον, να προκαλεί την εξίσου ορμητική επανεμφάνιση στο προσκήνιο φονταμενταλισμών θρησκευτικού ή εθνικιστικού χαρακτήρα, ξενοφοβία και συχνά έντονα ακροδεξιά αντανακλαστικά ενώ στην αντίθετη πλευρά του πολιτικού φάσματος φαίνεται να προκαλεί την ρομαντική αναζήτηση ενός αναπαλαιωμένου αριστερισμού. Αυτή την κατάσταση κάθε λογικός και ενημερωμένος πολίτης μπορεί να την αφουγκραστεί και να την καταλάβει. Το κρίσιμο ερώτημα βρίσκεται αλλού. Αποτελεί μια αναπόφευκτη νομοτέλεια ή μετατροπή των σύγχρονων δημοκρατιών σε «Μελαγχολικές Δημοκρατίες», όπως εύστοχα παρατηρούσε ο Π. Μπρυκνέρ πριν από χρόνια; Η απάντηση που δίνουμε εμείς είναι – και πρέπει να είναι – όχι. Λύσεις υπάρχουν και είναι πολλές. Η ανάπτυξη της κοινωνίας πολιτών είναι μία από αυτές και μεσοπρόθεσμα ίσως αποδειχθεί η σημαντικότερη.
Η συμμετοχή των πολιτών σε εθελοντικές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και κινήματα που προβάλλουν πολλαπλές θεματολογίες και αιτήματα (ρύθμιση της παγκοσμιοποίησης, περιβάλλον, ανθρώπινα δικαιώματα, κοινωνική αλληλεγγύη κ.ά) όχι μόνο «δένουν» την – αναγκαία – ατομικότητα με κοινωνικούς σκοπούς, αλλά και εξισορροπούν την κρίση των παραδοσιακών θεσμών συμμετοχής (πολιτικά κόμματα, συνδικάτα). Διαδίδουν την έννοια της ανεκτικότητας που είναι κρίσιμη σε μια πλουραλιστική, πολυπολιτισμική Δημοκρατία. Βεβαίως η κοινωνία πολιτών δεν μπορεί και δεν πρέπει να υποκαταστήσει – τουλάχιστον προς το παρόν – τους βασικούς αντιπροσωπευτικούς μηχανισμούς διακυβέρνησης του κράτους. Σε αυτό το σημείο υπεισέρχεται – ο τόσο ταλαιπωρημένος στη χώρα μας – εκσυγχρονισμός. Αρκετοί αναλυτές στην Ευρώπη και ιδίως στη χώρα μας εντοπίζουν στον «διαχειριστικό εκσυγχρονισμό» την βασική αιτία για την έλλειψη του νοήματος της πολιτικής. Έχουν δίκιο στα δευτερεύοντα σημεία, έχουν άδικο στα πρωτεύοντα. Γιατί υπάρχουν πολλών ειδών «εκσυγχρονισμοί» και στην θεωρία και στην πράξη. Υπάρχει ο αυταρχικός αλλά και ο δημοκρατικός εκσυγχρονισμός. Υπάρχει ο εκσυγχρονισμός που διαχέει τα δικαιώματα στο σύνολο των πολιτών – άρα είναι συμβατός και στηρίζεται στην κοινωνία πολιτών – και υπάρχει εκσυγχρονισμός ημιτελής και ολιγαρχικός. Έχουμε αναφερθεί εκτενώς στο είδος του δημιουργικού, δημοκρατικού και «αναστοχαστικού» εκσυγχρονισμού, που σε συνεργασία με την κοινωνία πολιτών αποτελεί για μας το είδος της βιώσιμης λύσης για τις σύγχρονες δημοκρατίες. Η προβληματική για τον εκσυγχρονισμό στην Ελλάδα απασχολεί κεντρικά και αυτό το τεύχος του περιοδικού. Και μάλιστα υπερκομματικά και αυτό είναι εξαιρετικά καλό. Ειδωμένος από μια σωστή οπτική το αίτημα της ολοκλήρωσης του πραγματικού εκσυγχρονισμού της χώρας ταιριαστά με την ανάπτυξη της κοινωνίας πολιτών περιέχουν ένα ισχυρό ανατρεπτικό δυναμικό. Δίνουν νόημα στην πολιτική δράση και συμμετοχή. Ανατρέπουν την αδράνεια και την απογοήτευση. Σκοντάφτει βεβαίως συχνά – πυκνά στην σκληρή λογική της κομματικοκρατικής πόλωσης στην Ελλάδα. Τελευταίο χρονικά παράδειγμα οι πρόσφατες εκλογές για την Νομαρχιακή και Δημοτική Αυτοδιοίκηση.
Αποσπάσματα από το 8ο τεύχος της ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΟΛΙΤΩΝ
Περικλής Βασιλόπουλος 