Διακυβέρνηση και Κοινωνία Πολιτών Δύο έννοιες με μέλλον στον 21ο αιώνα*

Διακυβέρνηση και Κοινωνία Πολιτών

Δύο έννοιες με μέλλον στον 21^ο αιώνα*

Τα ελληνικά πολιτικά κόμματα μπροστά στην προεκλογική αντιπαράθεση αρχίζουν να υιοθετούν ή να δανείζονται νέες ιδέες. Ένα τέτοιο ζεύγος ιδεών με άμεση εσωτερική συνάφεια είναι οι έννοιες «νέα Διακυβέρνηση» και  «Κοινωνία Πολιτών». Αρχίζοντας από το πιο πρόσφατο παράδειγμα στο πρόγραμμα της ΝΔ για την Δημόσια Διοίκηση και την «επανίδρυση» του κράτους παρεισέφρησε η καινούρια έννοια της Κοινωνίας Πολιτών και όχι μάλιστα μια ή δύο φορές αλλά σε δέκα διαφορετικά σημεία. Ήδη από την εισαγωγή του προγράμματος αναφέρεται ότι «το κράτος δεν πρέπει να ποδηγετεί την οικονομία, τις παραγωγικές τάξεις και την κοινωνία των πολιτών», όπως επίσης ότι το κράτος «αντί να λειτουργεί ως αρωγός, γίνεται χειραγωγός και εμπόδιο στην πρωτοβουλία της κοινωνίας των πολιτών» (σελ.2). Λίγο πιο κάτω στο υποκεφάλαιο με τίτλο «ο αυτοπεριορισμός του κράτους, ανοίγει το δρόμο στις πρωτοβουλίες των πολιτών» αναφέρεται ότι «η ηλεκτρονική διοίκηση και διακυβέρνηση, με την αξιοποίηση πληροφοριακών συστημάτων στη Δημόσια Διοίκηση, είναι η μεταρρύθμιση αιχμής για το μέλλον» (σελ.7). Σ’ αυτό το θέμα βέβαια η ΝΔ έρχεται δεύτερη ή μάλλον τρίτη. Τον Μάιο του 1999 ο πρωθυπουργός Κ. Σημίτης είχε καλέσει στο Μέγαρο Μαξίμου τους εκπροσώπους 12 Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων και είχε προτείνει μια νέα σχέση του κράτους με την Κοινωνία Πολιτών.  Αν και από τότε δεν έγιναν και σπουδαία πράγματα γι’ αυτή την νέα σχέση, από καιρού εις καιρόν ανασύρεται η έννοια της Κοινωνίας Πολιτών. Είναι αλήθεια πάντως ότι στα πλαίσια του προγράμματος Κοινωνία της Πληροφορίας γίνονται σημαντικές προσπάθειες εισαγωγής των νέων Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας στην Δημόσια Διοίκηση και την καλύτερη εξυπηρέτηση του πολίτη (Taxisnet, ΚΕΠ) αλλά αυτό δεν αφορά αναγκαστικά την Διακυβέρνηση, όπως θα εξηγήσουμε στη συνέχεια. Ο ΣΥΝ φαίνεται ότι είναι πιο προχωρημένος στην  εξοικείωση με την έννοια της κοινωνίας πολιτών ιδίως μετά την ανάπτυξη των κοινωνικών κινημάτων του Σιάτλ και της Γένοβας αλλά και αυτός την εντάσσει στα πλαίσια των κομματικών συμμαχιών του. Το βέβαιο είναι ότι πρόκειται για ένα αναφομοίωτο ακόμη ζεύγος ιδεών. Το συγκεντρωτικό και αρκούντως κομματικοκρατικό στυλ διακυβέρνησης της χώρας δεν αφήνει πολλά περιθώρια για τέτοιου είδους καινοτομικές αναζητήσεις προς το μέλλον. Ο σκληρός δικομματισμός της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας καθιστούσε περιττές αυτές τις έννοιες. Όχι πια. Τα πράγματα αλλάζουν και γι’ αυτό θα ήταν καλό να προσπαθήσουμε να διευκρινίσουμε αυτές τις έννοιες στον δημόσιο διάλογο. Ξεχωριστό ρόλο σ’ αυτό πρέπει να παίξουν οι ΜΚΟ και η ίδια η οργανωμένη κοινωνία πολιτών. Από αυτές άλλωστε προέρχεται διεθνώς και στην Ελλάδα η ανάδειξη αυτών των ιδεών όπως και πολλών άλλων που ήδη έχουν αρχίσει να αφομοιώνονται από το πολιτικό μας σύστημα (περιβάλλον, ανθρώπινα δικαιώματα, Ανεξάρτητες Διοικητικές Αρχές κ.ά.). Είναι χρήσιμο λοιπόν να βάλουμε μια τάξη στην σκέψη μας.
α). Διακυβέρνηση / Governance: μία νέα οπτική για το Κράτος

Σε αντίθεση με την παραδοσιακή έννοια της Κυβέρνησης / Δημόσιας Διοίκησης (Government) στην κλασική ή ηλεκτρονική της μορφή (e–Government), η Διακυβέρνηση έχει καθιερωθεί την τελευταία δεκαετία ως μία ευρύτερη έννοια που προϋποθέτει δύο επιπλέον εννοιολογικούς καθορισμούς: α) μια νέα οπτική ενός μικρότερου, λιγότερο ιεραρχικού, φιλικού προς τον πολίτη κράτους που συνδιαλέγεται συνεχώς  – και μερικές φορές συναποφασίζει – κυρίως με την κοινωνία πολιτών αλλά και τον ιδιωτικό τομέα στα πλαίσια καθορισμένων, διαφανών ρυθμίσεων και αρχών, β) μια σαφή εδραίωση του κράτους ως του πιο βασικού αλλά όχι αποκλειστικά αποφασιστικού στα πλαίσια μιας πλουραλιστικής, τριπολικής κοινωνίας με τρεις διακριτούς χώρους. Κράτος, Αγορά, Τρίτος Τομέας/Κοινωνία Πολιτών. Η νέα σχέση του Κράτους με την κοινωνία πολιτών αποτελεί το ειδοποιό χαρακτηριστικό της Διακυβέρνησης (Governance). Σε αντίθεση με την παραδοσιακή έννοια της κυβέρνησης σε μια αντιπροσωπευτική δημοκρατία, που αναπαρίσταται γραφικά με μια πυραμίδα που στη βάση της βρίσκεται το εκλογικό σώμα / λαός και στην κορυφή η εκλεγμένη κυβέρνηση που εκπροσωπεί αποκλειστικά την νόμιμη έκφραση της οργανωμένης κοινωνίας, στην οπτική της Διακυβέρνησης χωρίς να αμφισβητείται η πρωτοκαθεδρία της νόμιμα εκλεγμένης κυβέρνησης προστίθενται στην αλυσίδα των διαδικασιών της δημόσιας απόφασης και οι δύο άλλοι πόλοι/χώροι των σύγχρονων κοινωνιών. κοινωνιών (σχήμα Ι).

	Εκλογικό σώμα

Σχήμα Ι: Μοντέλο Διακυβέρνησης

Εάν το ζητούμενο στις κοινωνίες του 21^ου αιώνα είναι η ισορροπία των τριών χώρων με ανάδειξη στο επίκεντρο της νέας ιδιότητας του πολίτη (Γ.Χάμπερμας, Ν.Μουζέλης κά.) χωρίς την «αποικιοποίηση» της κοινωνίας είτε από το κράτος (κρατισμός / κομματικοκρατία) είτε από την αγορά (αγοροκρατία), τότε μια σειρά νέοι θεσμοί και διαδικασίες πρέπει να εφευρεθούν και να ενδυναμωθούν. Οι θεσμοί μπορεί να είναι είτε α) επίσημοι με μετακύλιση δημόσιας εξουσίας που δεν ανήκουν όμως στο κράτος πχ. σε Ανεξάρτητες Διοικητικές Αρχές (ΕΣΡ. Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων, Συνήγορος του Πολίτη, Επιτροπή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων κά.) είτε β) ημιεπίσημοι, χωρίς δημόσια εξουσία αλλά με μερική ρυθμιστική αρμοδιότητα (φορείς κοινωνικού διαλόγου εργοδοτών – εργαζομένων), είτε συμβουλευτικοί (όργανα διαβούλευσης με ΜΚΟ και Κοινωνία Πολιτών), είτε άτυποι (citizen juries, φόρουμ πολιτών). Οι διαδικασίες μπορεί να είναι διαδικασίες ηλεκτρονικής ψηφοφορίας και Δημόσιας Διαβούλευσης, τοπικά δημοψηφίσματα, προκριματικές εκλογές με ανοικτή κάλπη για την ανάδειξη υποψηφίων στα κόμματα κά. Σε αυτό ακριβώς το σημείο αναδεικνύεται και η κρίσιμη διαφορά της Διακυβέρνησης (Governance) από την κλασική λογική της κυβέρνησης / διοίκησης (Government). Αντίστοιχα, η e–Governance ή Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση προϋποθέτει την ανάπτυξη μορφών ηλεκτρονικής Δημοκρατίας (e–Democracy) που θα συμπληρώσουν ή ακόμη θα «περικυκλώσουν» δημιουργικά τις παραδοσιακές μορφές της αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας (ανά τετραετία εκλογές, γενική μυστική ψηφοφορία, ανταγωνισμός κομμάτων). Και όχι μόνο αυτό. Θα αναπτύξουν επίσης την δυνατότητα συμμετοχής των πολιτών σε ολόκληρη την αλυσίδα της νομοπαραγωγικής διαδικασίας (Δημόσια Διαβούλευση για προτεινόμενα νομοσχέδια, δυνατότητα προτάσεων νομοσχεδίων, Διαδικτυακές Πύλες Διαφάνειας Δημόσιων Πολιτικών με διαχείριση από τις ΜΚΟ κά). Γι΄ αυτόν ακριβώς τον λόγο η εισαγωγή των ΤΠΕ (ICT) στη δημόσια διοίκηση παράγει εντελώς διαφορετικά αποτελέσματα στις δύο διακριτές λογικές της ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης και της ηλεκτρονικής κυβέρνησης. Στην πρώτη περίπτωση έχουμε ριζική αλλαγή της λειτουργίας του κράτους στην σχέση του με τους πολίτες ενώ στην δεύτερη απλή βελτίωση της διεκπεραίωσης της διοικητικής πληροφορίας και των συναλλαγών με οριακές βελτιώσεις στην λειτουργία του κράτους. Βεβαίως στην πραγματική ζωή και ιδίως στην πολιτική συνθηματολογία των κομμάτων οι διαφορές δεν είναι τόσο διακριτές. Υπάρχουν δύο λόγοι γι’ αυτό. Ο πρώτος είναι ότι η έννοια και η πρακτική της Διακυβέρνησης είναι κυριολεκτικά «νεογέννητες». Υποστηρίζεται προς το παρόν από τμήματα της Παγκόσμιας Κοινωνίας Πολιτών και των κοινωνικών κινημάτων, εξετάζεται ευμενώς από διεθνείς Οργανισμούς (ΟΟΣΑ, ΟΗΕ, Συμβούλιο της Ευρώπης) και προβληματίζει ήδη αρκετούς mainstream διανοητές (πχ. Πήτερ Ντράκερ). Την μεγαλύτερη ώθηση η Διακυβέρνηση έχει βρει στα πλαίσια των υπηρεσιών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της ΕΕ που έχει εκδώσει ήδη «Λευκή Βίβλο για την Διακυβέρνηση» (European Governance. A White Paper, COM (201)), ενώ στο προτεινόμενο Σύνταγμα στα άρθρα 46-47 κατοχυρώνεται επισήμως ο ρόλος της κοινωνίας πολιτών. Ο Διαδικτυακός Χώρος / Futurum που λειτούργησε στα πλαίσια της Συνέλευσης για το Μέλλον της Ευρώπης στον οποίο συμμετείχαν μέσω διαδικτύου εκατοντάδες ΜΚΟ από όλη την Ευρώπη, αλλά και η επιτυχημένη πρωτοβουλία της Ελληνικής Προεδρίας για το e–Voting, αποτελούν ήδη προπαρασκευαστικά προπλάσματα της λογικής της Διακυβέρνησης σε ευρωπαϊκό, διεθνικό επίπεδο. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Η ΕΕ είναι ένα ιδιότυπο κρατικό «μόρφωμα» εν τω γεννάσθαι με σαφή ομοσπονδιακά χαρακτηριστικά. Εάν είναι να ολοκληρώσει αυτόν τον χαρακτήρα θα περάσει αναγκαστικά μέσα από την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση. Γι’ αυτό και στο ευρωπαϊκό επίπεδο η παράμετρος Διακυβέρνηση θα γνωρίσει εξαιρετική άνθηση. Από αυτό συνάγεται και ο δεύτερος λόγος της σύγχισης των δύο αντιλήψεων Κυβέρνησης-Διακυβέρνησης. Η Διακυβέρνηση ως πρακτική έχει λίγες δυνατότητες ανάπτυξης στα επιμέρους εθνικά κράτη της Ένωσης. Προς το παρόν τα πολιτικά συστήματα όλων σχεδόν των ευρωπαϊκών χωρών βρίσκονται σε φάση «αμυντικής ανασύνταξης» εν μέσω οικονομικών και δημοσιονομικών δυσκολιών και δεν δείχνουν ισχυρές τάσεις ριζικών ανατροπών που να υπερβαίνουν με την σειρά τους την κρίση νομιμοποίησης προς τις αντίστοιχες κοινωνίες που και αυτές γνωρίζουν αντιφατικά ρεύματα ταλαντώσεων. Η βασική προτεραιότητα βρίσκεται στην κατεύθυνση ενός περισσότερο τεχνοκρατικού εξορθολογισμού του κράτους – άρα υπέρ της e–Government – και λιγότερο στις καινοτομίες στις σχέσεις κράτους – κοινωνίας πολιτών. Σε βάθος εικοσαετίας όμως με σχεδόν δεδομένη την συνέχιση της ευρωπαϊκής ενοποίησης – παρόλες τις αναμενόμενες παλινδρομήσεις – η λογική της Δακυβέρνησης θα κερδίσει σχεδόν αναγκαστικά έδαφος. Η ήδη ραγδαία ενδυνάμωση των Ανεξάρτητων Ρυθμιστικών Αρχών σε πανευρωπαϊκά κρίσιμους τομείς (τηλεπικοινωνίες – ενέργεια – μεταφορές – προσωπικά δεδομένα) σε συνδυασμό με την ανοδική διείσδυση των νέων Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) και του Διαδικτύου και τη χρήση τους και για σκοπούς πολιτικής κινητοποίησης (πχ. η αντιπολεμική διαδήλωση 15/2/03) αποδεικνύει ότι πρόκειται για βαθύτερη τάση «μέσα στη λογική των πραγμάτων»  και όχι σχήματα στη φαντασία μερικών διανοητών. Στα παραπάνω θα πρέπει να προσθέσουμε έναν εντελώς ιδιαίτερο λόγο που  αφορά κυρίως την ελληνική περίπτωση και συσκοτίζει συστηματικά την διακριτότητα των όρων Διακυβέρνηση και Κυβέρνηση. Στην Ελλάδα η συζήτηση για την λειτουργία του κράτους προσλαμβάνει συχνά προσωποκεντρικά και κρατοκεντρικά χαρακτηριστικά. Ο θεσμικός λόγος περί κράτους και κοινωνίας πολιτών είναι ακόμη εξαιρετικά ισχνός.

Κοινωνία Πολιτών, ΤΠΕ και e–Governance ΠΛΑΙΣΙΟ

Συχνά στην πρόσφατη ιστορία τεχνολογικές και κοινωνικές καινοτομίες πήγασαν από τον μη εμπορευματικό μη-κρατικό τομέα της οικονομίας. Πιο πρόσφατο παράδειγμα η από τα κάτω «επανάσταση»  των ασύρματων τοπικών δικτύων Wi–Fi στις ΗΠΑ, το κίνημα του ελεύθερου ανοικτού Λογισμικού Linux αλλά κυρίως και τα ίδιο το World Wide Web. Ο συνδυασμός μάλιστα νέων ΤΠΕ και καινοτομικών υπηρεσιών-λύσεων είναι ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του εθελοντικού τομέα. Το μυστικό βρίσκεται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι που προσφέρουν εθελοντικά κοινωφελή εργασία διαμέσου των ΜΚΟ δρουν με κίνητρο την ατομική και συλλογική αυτοπραγμάτωση και αλληλεγγύη και όχι το κίνητρο της εξουσίας ή του κέρδους. Το σύγχρονο ραδιόφωνο χρωστάει πολλά στο κίνημα των ραδιοερασιτεχνών σε ολόκληρη την Ευρώπη την δεκαετία του ’60. Η εντατική χρήση του Διαδικτύου από το σύγχρονο παγκόσμιο κοινωνικό / αντιπολεμικό κίνημα αλλά και η χρήση των νέων ΤΠΕ για την καταπολέμηση της φτώχειας σε πολλές χώρες της Αφρικής και της Ασίας από διεθνείς ΜΚΟ αποτελούν σημαντικά παραδείγματα. Η λογική της Διακυβέρνησης αναγνωρίζει αυτόν τον εξαιρετικά πολύμορφο πλούτο εμπειριών, δράσεων και πρωτοβουλιών του Τρίτου Τομέα για την δυναμική ισορροπία των σύγχρονων κοινωνιών και προωθεί μια νέα σχεσιακή λειτουργία ανάμεσα στο κράτος και την κοινωνία πολιτών. Πράγμα που αδυνατούν να προωθήσουν ούτε οι κρατοκεντρικές λογικές απλής διαχείρισης του κράτους ούτε οι αγοροκεντρικές τάσεις περιορισμού των πάντων στην λογική του κέρδους, με αποτέλεσμα μια «κρυφή» αλλά εντυπωσιακή σπατάλη δημιουργικών δυνάμεων στις σύγχρονες κοινωνίες.

β). Ηλεκτρονική Κυβέρνηση / e–Government ή πιο απλά Ηλεκτρονική Παροχή Δημόσιων Υπηρεσιών (Electronic Public Service Delivery).

Πρόκειται για μια κεντρική τάση (trend) που αναπτύσσεται στο σύνολο των αναπτυγμένων χωρών – και σε ένα μικρό αριθμό αναπτυσσόμενων – ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 και συνίσταται στην χρήση των νέων τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών από το κράτος και την Δημόσια Διοίκηση στις συναλλαγές με τους πολίτες. Αναπτύχθηκε κάτω από την επιρροή των θεωριών του New Public Management (Osborn, “Reinventing Government” 1992) στα πλαίσια της ανάγκης ενός μικρότερου, φθηνότερου, πιο επιτελικού ( το κράτος ως «πηδαλιούχος») και περισσότερο «πελατοκεντρικού» κράτους.

Η ραγδαία αναπτυσσόμενη παγκοσμιοποιημένη και τεχνολογικά προηγμένη ιδιωτική οικονομία σε συνδυασμό με τις αυξημένες ανάγκες και προσδοκίες των πολιτών για καλύτερη διαχείριση του χρόνου τους και τακτοποίηση των σημαντικών γεγονότων  της ζωής τους (life events) σχεδόν επέβαλλαν αυτήν την εξέλιξη. Παρότι η εισαγωγή των ΤΠΕ στην καθημερινή και πολυπλόκαμη λειτουργία της Δημόσιας Διοίκησης απαιτεί σημαντικές αλλαγές στον εσωτερικό τρόπο λειτουργίας και στη διεπαφή με  τους πολίτες και τις επιχειρήσεις αυξάνοντας την αποδοτικότητα, την διαφάνεια και μειώνοντας ενδεχομένως το κόστος λειτουργίας, η προώθηση της ηλεκτρονικής κυβέρνησης / e–Governemnt δεν προϋποθέτει από μόνη της καμία ριζική αλλαγή στην φιλοσοφία αντιμετώπισης του κράτους. Το κράτος προσλαμβάνει ένα ψηφιακό κέλυφος αλλά παραμένει στη λογική του κυριαρχικού, πυραμιδωτού οργανισμού που αποφασίζει μόνο του σε ασύμμετρες σχέσεις με τους πολίτες, την οργανωμένη Κοινωνία Πολιτών και τις επιχειρήσεις σε εθνικό επίπεδο. (Σχήμα ΙΙ ).

Σχήμα ΙΙ. Το Ιεραρχικό κράτος

Δεν προϋποθέτει δηλαδή μια ριζικά άλλη σχέση του Κράτους με τον πολίτη σε όλα τα σημεία της αλυσίδας παραγωγής των δημοσίων πολιτικών εκτός από το τελευταίο σκέλος της παροχής τμημάτων της διοικητικής πληροφορίας και των συναλλαγών στους πολίτες / πελάτες. Είναι χαρακτηριστικό και καθόλου τυχαίο ότι ανολοκλήρωτα δημοκρατικά καθεστώτα ή χώρες με πατερναλιστικές σχέσεις κράτους-κοινωνίας πολιτών όπως η Σιγκαπούρη και η Νότια Κορέα βρίσκονται σε εξαιρετικά προχωρημένα στάδια εφαρμογής λύσεων e–Government αξιοποιώντας τεχνικές e–Business του ιδιωτικού τομέα μέσα στα πλαίσια υψηλού επιπέδου διείσδυσης του Διαδικτύου και των ευρυζωνικών δικτύων τηλεπικοινωνίας (η Ν. Κορέα έχει 72% ευρυζωνική κάλυψη ενώ η Διαδικτυακή αναμόρφωση της Πολεοδομίας της Σεούλ θεωρείται διεθνώς «βέλτιστο παράδειγμα»). Μέρος της επιτυχημένης συνταγής οφείλεται στον παραδοσιακά αποτελεσματικό κρατικό παρεμβατισμό σε συνδυασμό με την υποβάθμιση ζητημάτων προστασίας προσωπικών δεδομένων και ιδιωτικότητας των πολιτών που στις αναπτυγμένες χώρες της Δύσης κατέχουν υψηλή προτεραιότητα και προωθούνται από δυναμικά τμήματα της κοινωνίας πολιτών και της κοινής γνώμης. Για παραδειγμα, η Γερμανία δεν έχει αποκτήσει ακόμη ενιαιοποιημένο δίκτυο φορολογικών συναλλαγών με τους πολίτες (τύπου διευρυμένου Taxisnet) κυρίως εξαιτίας της ευαισθησίας της κοινής γνώμης απέναντι στο ζήτημα. Παρόλα αυτά είναι σχεδόν βέβαιο ότι η e–Government για όλο το βάθος της προσεχούς δεκαετίας και με την επιτάχυνση της Στρατηγικής της Λισσαβώνας και του σχεδίου e–Europe 2005 θα αποτελέσει κεντρικό πεδίο της μεταρρύθμισης της Δημόσιας Διοίκησης του συνόλου των ευρωπαϊκών χωρών.  Αποτελεί μια σημαντική μεταβλητή / τάση που η συμπεριφορά της λαμβάνει διαφορετικό χαρακτήρα ανάλογα με τα τέσσερα Σενάρια για την Ευρώπη της Τεχνολογικής Προοπτικής Διερεύνησης Ελλάδα 2021 – ένα έργο της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας στο Γ΄ΚΠΣ – ή τα πέντε σχετικά της Forward Unit της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (1999). Αν και η e–Government εκτιμάται ότι θα αναπτυχθεί σε όλα τα σενάρια η πιο δυναμική μορφή της, αναμένεται να είναι στο σενάριο «Ανταγωνιστική-Φιλελεύθερη Ευρώπη», όπου υπό την πίεση των αγορών και της τεχνολογίας θα λάβει την μορφή ενός σχεδόν «ιδιωτικοποιημένου κράτους» με την μορφή του e–Business και της Electronic Public Service Delivery στη βάση μιας ακραίας φιλελεύθερης εκδοχής της έννοιας «Δημόσια Υπηρεσία». Πράγμα που σημαίνει πχ. ότι για την έκδοση ενός πιστοποιητικού δεν έχει σημασία ποιος το εκδίδει  (δημόσιος φορέας ή ιδιωτική επιχείρηση) αρκεί να το εκδίδει γρήγορα, φθηνά και αποτελεσματικά. Συναφείς έννοιες είναι η «ελεύθερη αγορά παροχής δημόσιων υπηρεσιών» (Marketplace for Public Service Delivery), η εταιρική σχέση κράτους-ιδιωτικού τομέα-εθελοντικού τομέα με έμφαση βεβαίως στις μεγάλες  ιδιωτικές επιχειρήσεις με την μορφή PFI (Private Finance Institute) ή PPP (Public Private Partnership). Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα γι΄ αυτή την προβληματική είναι η μελέτη “ Electronic Government Services for the 21^st century. A performance and innovation unit report in UK”. (September 2000, www.cabinet–office.gov.uk/innovation)  της βρετανικής κυβέρνησης.

Εάν πάρουμε υπόψη μας ότι βρισκόμαστε ήδη στην αρχή της εποχής του ubiquitous Computing (πανταχού παρόντες υπολογιστές), της ανάπτυξης του Semantic Web 3^ης γενιάς (Σημασιολογικό Διαδίκτυο), των ευρυζωνικών Δικτύων και του GridComputing (Δικτύου Πλέγματος) με σχεδόν βέβαιη την διάχυση των ψηφιακών τεχνολογιών, συσκευών και δικτύων σε όλους τους τομείς της καθημερινής ζωής το «Ψηφιακό» ή ηλεκτρονικό κράτος φαντάζει μονόδρομος. Το μεγάλο ερώτημα βρίσκεται αλλού. Θα προσαρμοσθούν οι κοινωνίες παθητικά σε αυτή την τεχνολογική και οικονομική μεταμόρφωση του ψηφιακού κράτους ή θα το χρησιμοποιήσουν δυναμικά για μια νέα στρατηγική ισορροπία; Εδώ λοιπόν υπεισέρχεται η έννοια της Διακυβέρνησης.

Κυβέρνηση ή Διακυβέρνηση;

Την προσεχή δεκαετία ενδεχομένως το δίλημμα Κυβέρνηση ή Διακυβέρνηση θα αποτελέσει την κεντρική διαχωριστική γραμμή για τις βασικές πολιτικές δυνάμεις του μέλλοντος. Σε ποιο βαθμό λοιπόν τα ελληνικά πολιτικά κόμματα εννοούν αυτό που διακηρύσσουν περί Διακυβέρνησης και κοινωνίας πολιτών; Σε ποιο βαθμό τα δύο μεγάλα κόμματα είναι διατεθειμένα να αλλάξουν ριζικά την σχέση κράτους-πολιτών και να αποδεχθούν τον διακριτό ρόλο της κοινωνίας πολιτών; Θα υπάρξει άραγε η λογική αντιστοιχία που προβλέπει ότι τα κόμματα της κεντροδεξιάς υποστηρίζουν παραδοσιακά την λογική της κυβέρνησης και η κεντροαριστερά την Διακυβέρνηση ή θα έχουμε εναλλαγή των κομμάτων σε αποχρώσεις του ίδιου ρόλου; Την προσεχή διετία θα αρχίσουμε να έχουμε όλα τα στοιχεία. Πάντως κάλλιο αργά παρά ποτέ.

*Το κείμενο αποτελεί τμήμα της εισήγησης στην Ομάδα Εργασίας «Διακυβέρνηση και e–Government» της Τεχνολογικής Προοπτικής Διερεύνησης – Ελλάδα 2021.